Αρχές Φεβρουαρίου έσκασε σαν βόμβα στη Μήλο αλλά και στο πανελλήνιο η επικείμενη καταστροφή στο Σαρακήνικο, που λόγω της εξαιρετικής και γεωφυσικής ομορφιάς του, έχει καταγραφεί παγκοσμίως ως ένα σπάνιο μνημείο της φύσης. Όπως εξηγούν οι γεωλόγοι το ανάγλυφο της περιοχής σχηματίστηκε από τη λάβα ηφαιστείου που εξερράγη εκατομμύρια χρόνια πριν. Το τοπίο αυτό σε συνδυασμό με τη θάλασσα και την ακτογραμμή που εκτείνεται σε κόλπους, κολπάκια, σπηλιές κλπ., δημιουργούν αυτή την ασύλληπτη περιβαλλοντική ομορφιά, που εδώ και δεκαετίες προσελκύει χιλιάδες τουρίστες και περιηγητές. Το όνομα Σαρακήνικο προήλθε ακριβώς από τη χρήση του ως λιμάνι των Σαρακηνών.

Θα μου πείτε, πως είναι δυνατόν, ένα τέτοιο τοπίο, μια τέτοια περιοχή να κακοποιείται και να καταστρέφεται και μάλιστα από μία καθ’ όλα νομότυπη άδεια, που πήρε όλες τις εγκρίσεις των συναρμόδιων υπηρεσιών, με τελευταία την ΥΔΟΜ του Δήμου Μήλου, κατά κόσμον Πολεοδομία της Μήλου; Το ότι η περιοχή έχει χαρακτηριστεί ως Καταφύγιο Άγριας Ζωής, ούτε αυτό μέτρησε…

Ανάπτυξη ελλείψει χωροταξικών και πολεοδομικών σχεδιασμών

Και εδώ αρχίζουν οι ευθύνες και τα ερωτήματα. Προφανώς η μεγάλη και κεντρική ευθύνη, ανήκει διαχρονικά στο κράτος που επί δεκαετίες δεν φρόντισε να εκπονηθούν χωροταξικοί και πολεοδομικοί σχεδιασμοί, που θα καθόριζαν χρήσεις γης, προστατευόμενες περιοχές κ.ο.κ. Η αλήθεια είναι ότι οι χωροταξικές μελέτες ανατέθηκαν το 1988 από το τότε ΥΠΕΚΑ συνολικά για όλα τα νησιά, με χρηματοδότηση από τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ), αλλά δυστυχώς δεν ολοκληρώθηκε κανένα. Είναι προφανές ότι κεντρικά και τοπικά αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα, δεν άφησαν να ολοκληρωθεί ο χωροταξικός σχεδιασμός και με συνευθύνη παραγόντων της κεντρικής εξουσίας και της τοπικής εξουσίας. Αυτή ήταν μια πρώτη μεγάλη χαμένη ευκαιρία και μάλιστα σε μια εποχή που ακόμα δεν είχε εισβάλει ο τουρισμός σε τέτοια επίπεδα, η οικοδομική δραστηριότητα νόμιμη και παράνομη ήταν αρκετά ελεγχόμενη και ο σχεδιασμός του χώρου ήταν εφικτός. Τα όσα ημιτελή ή επιμέρους μέτρα ακολούθησαν για κάποια νησιά με τη μορφή Προεδρικών Διαταγμάτων (ΠΔ) ή και Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ), ή ακόμα και ο χαρακτηρισμός των περιοχών Natura, έφεραν κάποια αποτελέσματα και ανέστειλαν την άναρχη ανάπτυξη μερικώς, αλλά δεν αντιμετώπισαν ριζικά το κεντρικό ζήτημα της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης, διότι η κεντρική ιδέα ήταν και είναι,  ανάπτυξη με πρωτοκαθεδρία στις δυνάμεις της αγοράς. Άλλωστε αυτό υποβοηθήθηκε από τοπικά συμφέροντα που αναπτύσσοντας το μοντέλο του μαζικού τουρισμού, θεώρησαν και θεωρούν ότι έτσι διασφαλίζεται όχι μόνο η βιωσιμότητα αλλά και η κερδοφορία τους. Στην ίδια λογική περίπου θεσμοθετήθηκαν αρχικά τόσο το Χωροταξικό για τον Τουρισμό, όσο και για τις ΑΠΕ, τα οποία βεβαίως πολύ γρήγορα κατέπεσαν, χωρίς όμως μέχρι σήμερα να αντικατασταθούν. Αποκορύφωμα βέβαια της κυρίαρχης αντίληψης ήταν η θεσμοθέτηση των λεγόμενων Στρατηγικών Επενδύσεων αρχικά με το Ν. 3894/2010, που με τη δυνατότητα υλοποίησής τους κατά παρέκκλιση και με fast truck διαδικασίες, παρεμβαίνουν βίαια στα γεωγραφικά περιορισμένα οικοσυστήματα των νησιών, δημιουργώντας ανεπίστρεπτες επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές τους περιβάλλον.

Περί φέρουσας ικανότητας

Οι επιπτώσεις που συναντάμε σήμερα σε ορισμένα νησιά από το διεθνώς ονομαζόμενο φαινόμενο του υπερτουρισμού, δημιουργούν πλέον ασφυκτικές συνθήκες. Αυτό που βλέπουμε π.χ. ως πραγματικό κίνδυνο για τη Σαντορίνη, τώρα που έχουμε τις συνεχιζόμενες σεισμικές δονήσεις, κάτι που φυσικά απευχόμαστε, προφανώς έχει να κάνει και με την υπέρβαση της δόμησης κυρίως στο χείλος της Καλντέρας. Δεν είναι τυχαίο ότι πολύ πρόσφατα ο υπεύθυνος του ΟΑΣΠ καθηγητής κ. Λέκκας μίλησε για την υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας, συγκεκριμενοποιώντας την στον πλεονάζοντα αριθμό της τάξης των 33.000 οχημάτων και όχι μόνο στο νησί της Σαντορίνης.

Εδώ όμως πρέπει να ξεκαθαρίσουμε εάν όλοι αποδεχόμαστε, στην πράξη και όχι μόνο στα λόγια όπως εκστομίζονται στις ποικίλες ημερίδες και στα συνέδρια, την έννοια της φέρουσας ικανότητας ανά νησί και ότι βεβαίως αυτή θα υλοποιηθεί απαρέγκλιτα. Έχουμε ακούσει πολλούς να συμφωνούν θεωρητικά με την έννοια, στην πράξη όμως αποδίδουν τις επιπτώσεις του υπερτουρισμού όχι στην υπέρβασή της αλλά στην έλλειψη των υποδομών. Δηλαδή είναι σαν να μας λένε ότι εάν είχαμε περισσότερους δρόμους, περισσότερα πάρκινγκ, περισσότερες κλίνες, μεγαλύτερα λιμάνια, μεγαλύτερα αεροδρόμια κλπ., τότε θα μπορούσαμε να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες των κατοίκων και των τουριστών. Κάνουν βεβαίως ότι δεν καταλαβαίνουν ότι εάν διογκωθούν οι υποδομές, τότε θα πολλαπλασιαστούν οι οικοδομές, τα οχήματα, τα απορρίμματα, τα λύματα, οι ανάγκες ύδρευσης, οι ενεργειακές ανάγκες, με ό,τι αυτά συνεπάγονται.

Στο ένα ανακλήθηκε, τα άλλα 48;

Και για να επιστρέψουμε στο Σαρακήνικο της Μήλου, μπορεί η άδεια να ανακλήθηκε, όμως όλη η παθογένεια του διάτρητου κράτους αλλά και η συλλογική ευθύνη της αυτοδιοίκησης περιφερειακής και δημοτικής, όπως και της ίδιας της τοπικής κοινωνίας με διαβαθμίσεις, οδήγησαν σε αυτό το ανοσιούργημα. Μπορεί βεβαίως ο Δήμος να κατέθεσε το ΣΧΟΟΑΠ, έστω και με καθυστέρηση το 2023 αφού η προηγούμενη δημοτική αρχή το είχε αφήσει στα αζήτητα, όμως το ΥΠΕΝ όφειλε να το έχει ήδη θεσμοθετήσει. Το επιχείρημα του υπουργείου ότι επίκειται η εκπόνηση της Ειδικής Πολεοδομικής Μελέτης που θα ενσωματώσει τις προδιαγραφές του ΣΧΟΟΑΠ που προστάτευε το Σαρακήνικο με ζώνη προστασίας έως 250 μέτρα από την ακτή, δεν είναι καθόλου πειστικό. Η εκμετάλλευση του νομοθετικού κενού επέτρεψε στον επενδυτή να εισχωρήσει ασμένως και να εξασφαλίσει τις απαιτούμενες άδειες. Και το ερώτημα δυστυχώς που εγείρεται με οξύτητα είναι, το Σαρακήνικο, έστω με την πληγή που άνοιξε στο βράχο και που πρέπει να αποκατασταθεί, σταμάτησε κατόπιν της ομόθυμης κατακραυγής, τα υπόλοιπα 48 προαλειφόμενα ξενοδοχεία και αναφέρομαι κυρίως σε αυτά που δρομολογούνται σε περιοχές Natura όπως π.χ. στην Αχιβαδόλιμνη, ποιος θα τα σταματήσει; Ευτυχώς που η κοινωνία της Μήλου τουλάχιστον ένα δυναμικό κομμάτι νεολαίας, έστω και καθυστερημένα κινητοποιήθηκε.

Μπορεί αυτή η μάχη να κερδήθηκε στα σημεία, ο πόλεμος όμως είναι μπροστά μας. Και ο πόλεμος είναι με τα μεγάλα εγχώρια και ξένα συμφέροντα, που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι πώς θα “αξιοποιήσουν” το εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον και το τοπίο των νησιών μας για μεγιστοποίηση της κερδοφορίας τους. Και φυσικά αυτή η κυβέρνηση στο όνομα των επενδύσεων και της ανάπτυξης, τα υπηρετεί πιστά.

Άρθρο του πρώην Βουλευτή Κυκλάδων Νίκου Συρμαλένιου στην εφημερίδα «Εποχή»