Με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού έθιμα, παραδοσιακές τέχνες και κοινωνικές τελετουργίες από τη νησιωτική χώρα, εγγράφονται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.
Στο πλαίσιο της τελευταίας απόφασης συγκεκριμένα, εγγράφονται η Ανδριώτικη Βεγγέρα, το Μελεκούνι της Ρόδου, η Σιφνέικη Κεραμική, τα Πανηγύρια της Ικαρίας, οι Μάντρες της Λήμνου και η Καλαντήρα της Νισύρου.
Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, κ. Λίνα Μενδώνη, σχετικά δήλωσε, πως αναγνωρίζοντας την ανάδειξη και διαφύλαξη εκείνων των στοιχείων που οι ίδιοι οι φορείς θεωρούν κρίσιμα για τη συλλογική μας ταυτότητα, την ιστορία και τον πολιτισμό μας, εγγράφουμε στο Εθνικό Ευρετήριο μας Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς παραδοσιακές πρακτικές και τελετουργίες των Νησιωτών συμβάλλοντας ενεργά στον εμπλουτισμό και στην προαγωγή του σεβασμού μας πολιτισμικής ποικιλομορφίας και μας ανθρώπινης δημιουργικότητας. Με αίσθημα ευθύνης, ως Πολιτεία, σε συνεργασία με μας τοπικές κοινότητες, πράττουμε με γνώμονα την αναγκαιότητα για ανάδειξη, διαφύλαξη και διαγενεακή μεταβίβαση αναδεικνύουμε εκείνα τα στοιχεία μας νησιωτικής μας χώρας που αποτελούν έκφραση μας ιδιαίτερης συλλογικής ταυτότητας κάθε τόπου, προστατεύουμε και διαφυλάττουμε μας ποικίλες εκφράσεις μας άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μας».
Ανδριώτικη Βεγγέρα
Σύμφωνα με το φάκελο που υπέβαλε η Άνδρος, «η Βεγγέρα αποτελεί χαρακτηριστική έκφραση της κοινωνικής ζωής των κατοίκων της Άνδρου που κρατά πολλές γενεές πίσω. Πρόκειται για αυτοσχέδια μορφή διασκέδασης, -βραδινή συγκέντρωση σε σπίτι με σκοπό την ψυχαγωγία που συνήθως διαρκεί έως τα μεσάνυχτα ή τις πρώτες πρωινές ώρες- με διάφορα δρώμενα και προσφορά χειροποίητων κερασμάτων που μπορεί να εξελιχθεί σε μικρό γλέντι. Εκφράσεις όπως βεγγερίζω, «κάνω βεγγέρα» «πάω για βεγγέρα» συνοδεύουν το γεγονός. Η Βεγγέρα ως πρακτική μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά, εξελίσσεται σύμφωνα με τις επικρατούσες συνθήκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε εποχής, διατηρεί, όμως, τον πυρήνα της, την πρωτογενή ανάγκη για επικοινωνία, αλληλεπίδραση και διατήρηση κοινωνικών και οικογενειακών σχέσεων μεταξύ των χωριών της Άνδρου. Η βιωματική εμπειρία της Βεγγέρας στην καθημερινή ζωή των Ανδριωτών καθιστά το στοιχείο ως σημαντικό μέρος της κουλτούρας του νησιού. Ως συνδετικός κρίκος με τις πατροπαράδοτες κοινωνικές πρακτικές διασφαλίζει ένα μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς και της εξωστρέφειας του τόπου μας».
Η Ανδριώτικη Βεγγέρα εγγράφεται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς διότι αποτελεί χαρακτηριστική έκφραση της κοινωνικότητας και του τρόπου ζωής των κατοίκων της Άνδρου, στοιχείων που αναδεικνύονται ως πολιτιστική κληρονομιά.
Κεραμική παράδοση της Σίφνου
Η Σίφνος έχει μία από τις σημαντικότερες αγγειοπλαστικές παραδόσεις στη νεοελληνική ιστορία. Επί τρεις αιώνες και άνω, οι κάτοικοί της ασχολούνται αδιάλειπτα με την παραγωγή κεραμικών. Η κεραμική παράδοση της Σίφνου αποτελεί βασικό στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού και στοιχείο συγκρότησης της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας των Σιφνίων. Συνεχίζοντας την παράδοση αιώνων, η αγγειοπλαστική δραστηριότητα ανθεί μέχρι και σήμερα στο νησί με πάνω από 15 ενεργά εργαστήρια. Η Σιφνέικη Κεραμική παράδοση είναι στενά συνυφασμένη με την πολιτιστική κληρονομιά, την καλλιτεχνική δημιουργία και την οικονομία του νησιού. Οι αγγειοπλάστες αναγνωρίζουν την αξία των παραδοσιακών τεχνικών και συνεχίζουν να τις χρησιμοποιούν, εμπλουτίζοντας παράλληλα την παραγωγή με νέους τύπους και φόρμες για την κατασκευή διακοσμητικών και χρηστικών σκευών. Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα η κεραμική του Αιγαίου σχεδόν ταυτίζονταν με τη σιφνέικη κεραμική. Οι αγγειοπλάστες της Σίφνου πλέον δραστηριοποιούνται τόσο στο νησί όσο και στα μέρη όπου έχουν μετοικήσει όπως στο Μαρούσι, στη Θάσο, στη Λέσβο, στην Αίγινα και συνεχίζουν την παράδοση του τόπου τους.
Η Σιφνέικη Κεραμική Παράδοση εγγράφεται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας γιατί η κεραμική παράδοση της Σίφνου αναδεικνύει μια τέχνη που καθορίζει τη συλλογική μνήμη και ταυτότητα της τοπικής κοινωνίας και την εικόνα της στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Ειδικότερα για την περίπτωση της Σίφνου, τη διαδικασία για την εγγραφή της κεραμικής παράδοσης, αποτέλεσε προϊόν της εντατικής δουλειάς της αρμόδιας Ομάδας Εργασίας, που σύστησε η Δήμαρχος Σίφνου, κ. Μαρία Ναδάλη, αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, το 2019.
Η Ομάδα Εργασίας συμβουλευτικού – γνωμοδοτικού χαρακτήρα, για την ανάδειξη της σιφνέικης αγγειοπλαστικής τέχνης, είχε ανάμεσα στα μέλη της τον Πρόεδρο του Σωματείου Αγγειοπλαστών Σίφνου, κ. Γιάννη Αποστολίδη, τον Αντιπρόεδρο του Σωματείου, κ. Αντώνη Καλογήρου, την υπάλληλο της ΔΗΚΕΣ, κ. Σοφία Κατζηλιέρη, τη δημότισσα και ασχολούμενη με την τέχνη της αγγειοπλαστικής, κ. Βεντούρη Ευθυμία, καθώς και την Αντιπρόεδρο της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Σίφνου, κ. Κόμη Ευαγγ. Μαρία, η οποία είχε οριστεί και ως πρόεδρος της Επιτροπής. Στην ομάδα, συμμετείχε επίσης και ως επιστημονικός συνεργάτης ο αρχαιολόγος – κεραμίστας, εκπαιδευτής στα προγράμματα κεραμικής για ενήλικες στο Κέντρο Μελέτης Νεότερης Κεραμικής, κ. Νίκος Λιάρος.
Μ. Κόμη: «Ακόμη και η κατασκευή ενός πήλινου ποτηριού, “κρύβει” από πίσω του πολύ κόπο»
«Η ομάδα εργασίας δημιουργήθηκε κυρίως, για το σκοπό της διερεύνησης των δυνατοτήτων, ώστε να δημιουργηθεί το Μουσείο Κεραμικής Σίφνου. Και ως προς αυτό, βρισκόμαστε σε πολύ καλό δρόμο και πιστεύω, ότι φέτος μπορούμε να καταφέρουμε να λειτουργήσει, τουλάχιστον στο ένα κομμάτι του. Πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο εγχείρημα, και στόχος είναι να δημιουργηθούν και χώροι εκδηλώσεων και με δυνατότητα διεξαγωγής συνεδρίων κλπ», διευκρινίζει η πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας, κ. Κόμη.
Όπως σημείωσε, «παράλληλα, είχαμε ξεκινήσει να δουλεύουμε και πάνω σε αυτό το κομμάτι, αυτό δηλαδή της ένταξης της παραδοσιακής κεραμικής της Σίφνου στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Με την Ομάδα Εργασίας “τρέχουμε” τη διαδικασία αυτή εδώ και περισσότερο από έναν χρόνο και για να είμαι ειλικρινής, πιστεύαμε ότι θα είχε ήδη τελεσφορήσει. Ωστόσο, οι διαδικασίες ήταν αρκετά αργές, κυρίως καθώς λόγω της πανδημίας, οι σχετικές συνεδριάσεις των αρμόδιων οργάνων του Υπουργείου Πολιτισμού, ήταν αραιότερες».
Η κ. Κόμη ανέφερε, ότι «ξεκινήσαμε από πέρσι το φθινόπωρο και σε αρχικό στάδιο απαιτήθηκε η συγκέντρωση πολλής βιβλιογραφίας και αρκετού υλικού, όπως επίσης και αρκετή έρευνα, ενώ χρειάστηκαν και πολλές επαφές με τους τοπικούς μας αγγειοπλάστες. Ήθελε αρκετό χρόνο και πάνω στο εγχείρημα αυτό δουλέψαμε δύο μέλη της Ομάδας Εργασίας, με την καθοδήγηση του επιστημονικού μας συνεργάτη, κ. Νίκου Λιάρου, ο οποίος εργάζεται στο Υπουργείο Πολιτισμού και μας στήριξε σε πολλά της διαδικασίας».
«Χρειάστηκε να υποβάλουμε και να απαιτηθούν διορθώσεις αρκετές φορές. Η διαδικασία ήταν και χρονοβόρα, αλλά και επίπονη τολμώ να πω. Ωστόσο η προσπάθεια ευοδώθηκε και είμαστε πολύ χαρούμενοι για αυτό», σημειώνει.
Όπως επεσήμανε η ίδια, παρ’ ό,τι για τους κατοίκους της Σίφνου η παράδοση στην κεραμική είναι ένα κομμάτι της παράδοσής τους, η σημαντική αυτή κληρονομιά, πολλές φορές περνά απαρατήρητη ή και άγνωστη στους ανθρώπους εκτός του νησιού. «Υπήρξε από τις υψηλότερες προτεραιότητες και της Δημάρχου, κ. Μαρίας Ναδάλη, να προχωρήσουμε στην ένταξη της Σιφνέικης κεραμικής στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Και από το Υπουργείο Πολιτισμού, μέσα από τις επαφές μας με τα υπηρεσιακά στελέχη, προξένησε εντύπωση το γεγονός, ότι δεν είχαμε κάνει αυτή την κίνηση νωρίτερα ως νησί, δεδομένου ότι η κεραμική αποτελεί ένα τεράστιο κεφάλαιο για τη Σίφνο».
Πολύ σημαντικό κρίνεται δε το γεγονός, ότι όλη αυτή η πολύτιμη εργασία, όπως προαναφέρθηκε, προσφέρθηκε από ανθρώπους που δεν έχουν καμία έμμισθη απολαβή από τη συμμετοχή τους στην Ομάδα Εργασίας, αλλά λειτουργούν αποκλειστικά και μόνο για το συμφέρον του νησιού.
«Προσωπικά, δεν έχω καμία σχέση σχεδόν με την αγγειοπλαστική. Ούτε η οικογένειά μου είχε ποτέ. Απλώς, μεγάλωσα σε αυτό τον τόπο και ήθελα πάρα πολύ να καταφέρουμε η Σίφνος να αναγνωριστεί για την κληρονομιά αυτή στην Ελλάδα. Αντιθέτως με την αντίληψη κάποιων, η αγγειοπλαστική είναι μία τέχνη διόλου εύκολη. Ακόμη και η κατασκευή ενός πήλινου ποτηριού, “κρύβει” από πίσω του πολύ κόπο και πολύ χρόνο. Ακόμη περισσότερο επίπονη ήταν η δουλειά των αγγειοπλαστών τα προηγούμενα χρόνια και γινόταν κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες. Υπήρχαν αγγειοπλαστεία, που δεν είχαν ούτε ρεύμα. Υπήρχαν εποχές, που οι αγγειοπλάστες περπατούσαν μέρες για να φτάσουν έως τα αγγειοπλαστεία, τα οποία εδράζονταν όπου υπήρχε το “καλό το χώμα”. Πολλοί εξ αυτών, έλειπαν από το σπίτι τους όλη την εβδομάδα, ώστε να βρίσκονται στο χώρο των αγγειοπλαστείων και επέστρεφαν μόνο τα Σαββατοκύριακα, προκειμένου να δουν λίγο την οικογένειά τους, να πλυθούν και να ξεκινήσουν ξανά το δρόμο για τη δουλειά. Η δουλειά αυτή δεν ήταν ποτέ απλή. Και υπήρχε πολύς κόσμος που ζούσε από αυτή την τέχνη στη Σίφνο, που ευλογήθηκε να διαθέτει το κατάλληλο χώμα για τη δημιουργία του πηλού», σημειώνει η κ. Κόμη.
Επιπλέον, η ένταξη της παραδοσιακής κεραμικής στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας, δίνει ένα ακόμη κίνητρο σε νέους ανθρώπους να ασχοληθούν με τον κλάδο, καθώς, όπως επισημαίνει η πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας, υπάρχει ενδιαφέρον. «Υπάρχουν πολλά παιδιά που ασχολούνται. Παιδιά που έχουν τελειώσει τις αντίστοιχες σχολές του ΟΑΕΔ, καθώς το είχαν δει αυτό και τους άρεσε, έχουν επιστρέψει στη Σίφνο και έχουν ασχοληθεί με αυτό. Επίσης, έχουν έρθει και άνθρωποι που δε ζούσαν στη Σίφνο, για να ασχοληθούν με αυτό. Θέλω να πιστεύω, πως η νέα αυτή σημαντική αναγνώριση για τον κλάδο θα βοηθήσει, τόσο για την ενασχόληση των νέων μας με την αγγειοπλαστική, όσο και για να έρθουν άνθρωποι από το εξωτερικό που ενδεχομένως να τους αρέσει και να τους εγείρει το ενδιαφέρον. Σε κάθε περίπτωση θέλω να πιστεύω ότι θα βοηθήσει στην αειφορία του νησιού».